کینکوں پتہ ہا جو پہلی جون 1915ء کوں لیہ ورچ آکھ کھولن والا عبدالحق علمی ، ادبی تے تحقیقی کم نال گانڈھار کھن دی وجہ توں آینی حیاتی دے چھیکڑی سال وچ دھرتی دے سمجھ توں وڑے اعزاز تمغہ حسن کارکردگی دی خوشخبری سن کے دنیا توں جھوک لڈیسی۔ ایہ حقیقت ہے جو دنیا فتادی جھوک بہووٹ دی وجہ توں جیون دا انت نکھیڑے دے بغیر کچھ نئیں ۔ پر سیاٹے اے وی آکھ آئین جو لکھ مرن لکھ پال نہ مرن کیوں جو انھیں دا نقصان برداشت کرن پہوں اوکھا ہوندے۔ 1995ء دے شروع شروع وچ سرائیکی زبان تے ادب کوں رت ہے کے پالن والے ڈاکٹر مہر عبدالحق رضا تھے تاں ایویں لہراہا جو سرائیکی ادبی دنیا وچ ہک بندے دا گھا ٹائیں آیا بلکہ یک دور مک گئے چیند انقصان پورا کرن کہیں دے اس داروگ نہیں ۔ افسوس ایس گالھ دا وی ضرور ہے جو 14 اگست 1994ء کوں ادب دے حوالے نال ملن والے حسن کارکردگی ایوارڈ دی خبر تاں اُنھاں تائیں اپڑ گئی پر 23 مارچ 1995ء کوں اے ایوارڈ وصول کرن دا دیکھا آیا تاں اوں توں پہلے او ہمیش ہمیش دی نند رون بج چکے ہین ۔

ڈاکٹر مہر عبدالحق دے تعلیمی تے ادبی کم دو دید ھنوائی و نجچے تاں احساس تھیندے جو مذہب، تاریخ، لسانیات تے ترجمہ اُنھیں دے خاص موضوع رہن ۔ قرانی تعلیمات دے حوالے نال 1986ء وج وزارت تعلیم نیشنل بک کونسل توں پنجاه هزار را انعام هنر بی والی لکھت Educational” Philosophy of the Holy Quran تے یہ ایک سجدہ تاریخ دے سلسلے وچ The” Soomras تے ملتان کے بادشاہ، گورنر اور حملہ آور ، وسیب دی مذہبی ، تاریخی تے ثقافتی روایت بارے ہندو صنمیات” تے ترجمہ دی روایت کوں تھیندیں ہوئیں موسیٰ پاک شہید دے ترجمے تیسیر الشاغلین جھیاں کتاباں جتھاں چھپ کے سامنے آئن اتھاں سرائیکی زبان تے ادب دے ودھارے کیتے ڈاکٹر مہر عبد الحق دیاں لکھتاں ایں زبان کوں دنیا وچ سنٹو اوٹ تے سنجا یوں مقام ڈیواون ورچ اہم کردار ادا کیتے ۔ سرائیکی ادب دے ددھارے سانگے 1974ء وچ قائم تھیوں والا ادارہ سرائیکی ادبی بورڈ ملتان ڈاکٹر مہر عبد الحق دیں ذاتی کوششیں دا نتیجہ ہا۔ ایہا وجہ ہے جو انھیں دیاں سرائیکی بارے اکثر کتاباں ایں بورڈ دی اشاعت دے طور تھیں سامنے آگئی سرائیکی ادب دے حوالے نال اسلامی ادب، لسانیات ، فریدیات، تاریخ تے ثقافت ، ترجمہ نے شاعری دے موضوع سامنے رکھ کے اُنھیں دیں لکھتیں دا جائزہ گھر اورنج سکدے۔

اسلامی ادب:

سرائیکی دے اسلامی ادب دو دید بھنوائی و نیچے تاں ڈاکٹر مہر عبدالحق آپنا وکھر امقام رکھدن ۔ قرآن مجید داسرائیکی ترجمہ انھیں دا اہم کارنامہ ہے۔ پاکستان ہجرہ کونسل اسلام آباد دے اشاعتی پروگرام دے تحت سرائیکی ادبی بورڈ ملتان توں شائع تھیوں والا اے ترجمہ آسان ، سادہ تے محاورہ زبان وچ کیتا گئے تاں جو مطلب سمجھ آسگے ۔ حکومت پاکستان دی طرفوں پندھرویں صدی ہجری دا صدارتی ایوارڈ ( /25000 روپے ) وی اس سلسلے وچ دان تھی۔ مکمل قرآن دے ترجمے دے نال نال سورۃ فاتحہ دنی تفسیر دی کتاب "الحمد للہ وی ہک معتبر حوالہ ہے۔ سیرة النبی دے سلسلے دی کتاب کونین دا والی ، ڈاکٹر مہر عبد الحق دی اسلام دوستی نے اسلامی تاریخ نال گانڈ ھے کوں واضح کریندی ہے۔

لسانیات:

ڈاکٹر میر عبدالحق دا ڈاکٹریٹ دا مقالہ ملتانی زبان اور اس کا اُردو سے تعلق سرائیکی لسانیات دے طالب علمیں کہتے حوالے دا کم ڈیندے۔ اُردو اکادمی بہاول پور دی طرفوں متمانی زبان اور اس کا اُردو سے تعلق کوں شائع کیتا گیا تاں ایس کتاب دی اہمیت دی وجہ توں اشاعت دے پر وسال بعد 1969ء وچ رائٹرز گلڈ دی طرفوں داؤ دادبی انعام ( / 2500 روپے ) دان کیتا گیا۔
سرائیکی اور اس کی ہمسایہ علاقائی زبانیں وچ سرائیکی داؤ جھیں پاکستانی زبانیں نال گانڈ ھے دی وضاحت کیتی گئی ہے ۔ جیندے وچ زبانیں دی سنجان گرائمر دے اصولیں دے مطابق واضح کرن بارے وضاحت شامل ہے۔ اس سلسلے دی ہک بھی کتاب ”سرائیکی دے قاعدے قانون وچ محض سرائیکی زبان دی گرائمر تمیں زور ڈ تا ہئے ۔

لسانیات دے موضوع دی مطابقت نال سرائیکی دیاں مزید لسانی تحقیقاں” یک اہم کتاب ہے۔ جیندے وچ تحقیق مضمونیں کوں شامل کیتا گئے ۔ ایس کتاب کوں اکادمی ادبیات پاکستان اسلام آباد دی طرفوں خواجہ فرید ایوارڈ (/20000 روپے ) ملن دا اعزاز دی حاصل ہے۔

فریدیات:

حضرت خواجہ غلام فرید دا کلام آپٹی نویکلی سنجان رکھدے ۔ خواجہ فرید دیں سرائیکی کافیں کوں 1943ء وچ مولوی عزیز الرحمن ردیف دی ترتیب نال مرتب کیتا تاں ایہا ترتیب ہر دیوان دا حصہ بنی ۔ ڈاکٹر مہر عبدالحق تحقیق کرن والیس دی ضرورت کوں پورا کران سانگے پیغام تے موضوع دی مناسبت نال ترتیب ڈے کے پیام فرید دے ناں نال ایس کلام کوں سامنے گھن آوان دا اوکھا کم پورا کر ڈکھائے ۔ سرائیکی کلام دا اُردو ترجمہ تے نال نال اوکھے لفظیں دے معنے وی پیام فرید دا حصہ ہن۔ ایس کتاب دے شائع تھیوٹ توں پہلے خواجہ فرید دے کلام و چ ورتیے گئے لفظاں دے معنے’ لغات فریدی دے عنوان نال اُنھیں دی سامنے آون والی کتاب وچ وی شائع تھی چکے ہیں ۔ لغات فریدی سرائیکی مجلس بہاول پور دی اشاعت دے طور تیں سامنے آئی۔

خواجہ غلام فرید دے کلام دے بارے اُردو وچ لکھیے گئے مضمو نیں دا مجموعہ ” فرد فرید فرید یات دے سلسلے دی اہم سوکھڑی ہے ۔ اس موضوع بارے ڈاکٹر مہر عبد الحق دی انگریزی کتاب "The vision of Khawaja Farid” سرائیکی ادبی بورڈ ملتان دی طرفوں ڈاکٹر طاہر تونسوی دے دور دی اشاعت دے طور تیں سامنے آچکی ہے۔

تاریخ تے ثقافت:

ڈاکٹر مہر عبد الحق دی سرائیکی ادبی سلسلے دی سب توں پہلی کتاب ”سرائیکی لوک گیت ہے ۔ بزم ثقافت ملتان توں شائع تھیوٹ والی این کتاب وچ لوک ادب دے تاریخی تے ثقافتی موضوع میں تھیوں والا اے تحقیقی کم ایں گالھوں وی وکھری سنجان رکھدے جو سرائیکی زبان کوں سرائیکی دے ناں نال تنخواوں کیتے اینکوں منڈھلی کوشش آکھیا نے سبکد حضرت حافظ جمال ملتانی دی حیاتی دے حال حویلے دے متعلق سرائیکی وچ لکھی گئی کتاب نور جمال” تاریخ کوں پاند ڈیون داکم پیندی ہے ۔ اس کتاب وچ حافظ جمال دی شاعری چرخہ نامہ” کوں وی شامل کیتا گئے ۔

پنجابی ادبی بور ڈلا ہور دی طرفوں ملتان دے عنوان نال مامتان دی تاریخ تے ثقافت کوں سامنے گھن آون دی کوشش کیتی گئی ہے۔

لوک ورثہ اسلام آباد دی طرفوں ڈاکٹر مہر عبد الحق دی کتاب تھل وچ تھل دے تہذہبی پندھ کوں نشا ہر کرن دی بھر دیں کوشش شامل ہے جیندے وچ تھل دی تاریخ، جغرافیہ تے ثقافت کوں وڈے سوہنپ نال پیش کیتا گئے ۔

ترجمہ:

عربی تے فارسی توں سرائیکی وچ کیتے منظوم تر جمیں دے سلسلے وچ ڈاکٹر مہر عبدالحق دا ناں سرائیکی دے ادبی حلقیں وچ خاص طور تیں سجا تا ویندے۔ علامہ بوصیری دے مشہور ” قصیدہ کے وہ کوں عربی توں چار زبا میں وچ ترجمہ کرنا واسہرا ڈاکٹر مہر عبدالحق دے سر ہے۔ اے ترجمہ سرائیکی ، اُردو تے فارسی وچ تاں منظوم طور تیں کیتا گئے اتے انگریزی وچ ایندا نثری ترجمہ کر کے پیش کیتو نے ۔ اے چارے ترجمے پی ٹی وی دے کئی مذہبی پروگرا میں وچ وی نشر تھیندے رہ ویندن۔

رباعیات عمر خیام دا منظوم سرائیکی ترجمہ ” مئے گلفام دے عنوان نال خانہ فرہنگ ایران دے مالی تعاون نال شائع تھے۔ اے ترجمہ سرائیکی ڈوہڑے دی بحروچ کیتا گیا کامیاب تجزیہ ہے۔

علامہ اقبال دے جاوید نامہ ” دا سرائیکی ترجمہ علامہ اقبال دی آمنی بحروچ کیتا گئے اے ترجمہ ریڈیو پاکستان ملتان دی طرفوں تمثیل دی شکل وچ 15 قسطاں وچ نشر تھے۔

شاعری:

اوئیں تاں ڈاکٹر مہر عبدالحق کوں سرائیکی نثر دے حوالے نال سنجا تا دیندے۔ پر سرائیکی دے منظوم ترجمیں دے علاوہ اُنھاں دی تخلیقی شاعری دی سامنے آچکی ہے۔ سرائیکی ادبی مجلس ملتان دی طرفوں امید ملتانی خادم ملک ملتانی نے فرحت ملتانی دی مرتب کیتی کتاب "سیکھ ملہار ورچ ایس تنظیم دی طرفوں تھیون والے طرحی مشاعرمیں وچ شامل کلام پیش کیتا گئے ۔ این کتاب و چ 1972ء دے مشاعرے بارے سب توں پہلی طرحی غزل ڈاکٹر مہر عبد الحق دی ہے
حید ے د شعر کچھ اس طرحاں ہن:

          ہن وقت دی واگپ تے ہتھ رکھ ڈے
رہبر توں اس لہا پیٹھاں
آباد رہن اے گل گلشن
اتھ کھل چل جھٹ بک آ پیٹھا

نوٹ:یہ مظمون ڈاکٹر حمید الفت ملغانی کی کتاب (لِکھت ویورا) سے لیا گیا ہے۔