سرائیکی دی جدید نظم دو دید ھنوائی ونجے تاں احساس تھیندے جو کئی نویں نویں تجربے کیتے آئین تے نویں نویں رستے ہو لیے گئیں ۔ نویں نظم وچ شاعر ہر قسمی خیالیں کوں روانی نال بیان کر سکدے۔ ردیف قافیے دی پابندی دی بجائے خیال کوں زیادہ اہمیت ہوتی ویندی ہے۔ اس طرحاں خیال کوں ڈھیر توں ڈھیر کھنڈاون دا موقع ملدے۔ ایہا وجہ ہے جو اہو کی شاعری وچ جدید نظم ڈھیر ورتی و یندی پئی ہے۔ بے شک ایں دیکھے وی سرائیکی دے کجھ روایت نال گا نڈھا رکھن والے شاعر اینکوں دلوں قبول کرن توں چھر کدن پر ایندے باوجود اتجھے دیکھے وی نویں نظم سرائیکی شاعری وچ آ پٹا سچا یوں مقام بٹا چکی ہے۔ جدید رنگ تے جدید انگ کوں سامنے گھن آون والی نظم لکھن والیس وچ ارشاد تو نسوی دا ناں اُتوں اُتوں نظر آندے۔ ایں حوالے نال رفعت عباس آنٹی نویکلی سنجان بٹائی ہے۔ رفعت دی نظم وچ انسان نے انسانیت دے چودھاردا گوڑھا مطالعہ شامل ہے۔ عاشق بزدار، اسلم جاوید تے جہانگیر مخلص دی شاعری مزاحمتی رنگ کوں خاص طور تیں نشا بر کربندی ہے۔ رفیق خاور جسکائی ، حسن رضا گردیزی ارشد ملتانی، حبیب، فائق ، حیدر گردیزی ، قیس فریدی ، ممتاز حیدر ڈاہر تے شوکت ہاشمی جھمیں لکھاری کئی تجربے کر کے نویں لکھن والیس کوں رستہ لاہ کئمین ۔ اقبال سوکڑی تے عزیز شاہد دیکھے دی لوڑ دے نال نال ہر صنف وچ شاعری کیتی ہے تے نویں انداز نال وی بھر پور نظماں دان کیتین ۔ سعید اختر دیں نظمیں داسنجابیوں انداز تے عابد عمیق دیاں منفر د نظماں سرائیکی شعری ادب دی سنجان ہن ۔

شفقت بزدار دیاں آزاد نظماں سرائیکی زبان دی مٹھاس دا نمونہ پیش کریندین ۔ خالد اقبال آپنی مٹی تے آپنی ثقافت دے رنگیں دی منظر کشی کیتی ہے۔ زبیر احمد دی نظم دمان دی نمائندگی کریندی ہے تاں نصر اللہ خان ناصر دی نظم روہی دے نظارے پیش کریندے ڈسدی ہے۔ ایو میں جڈاں اشو لال دی شاعری کوں ڈٹھاو نجے تاں اوندے وچ جتھاں تھل را پینڈ نظر آندے اُتھاں سندھ وادی دے کئی رنگ نشا ہر تھیندن ۔ سندھ در یا دیاں لوڑھیاں تے دریا نال گنڈھیے کئی گانڑ ھے اشولال دی شاعری دی سنجان بلدن۔ اشو لال دا شعری پندھ چھیڑو ہتھ نہ مرلی توں شروع تھیندے۔ اس مجموعے دا پہلا پور ۱۹۸۹ ء وچ سامنے آیا جیندے وچ سرائیکی وسیب دے کئی رنگ واضح تھے۔ وسیبی ثقافت کوں پیش کرن والے انھیں رنگیں وی وجہ توں اے مجموعہ اوں دیکھے ہتھو ہتھ گھرا گیا جڑاں سرائیکی شعری ادب وچ جدید نظم والے پاسے ہوں گھٹ لکھاری فریے ہن چھیڑ و ہتھ نہ مرلی“ و چوں یک نظم دا ثقافتی رنگ پیش ہے:

پہلے وانگوں ۔۔۔ چالیس پیلھوں
سب اُو ئیں چت چور
اکھیں چمدے او ہے امڑی پیکڑے
او ہے قصے او ہے راتیں
او ہے چندر چکور
پر ہک امڑی تیڈے کھو ہیں
میں نا ہیں ہن اوئیں

چھیڑ وہتھ نہ مرلی کوں ۲۰۰۷ ء وچ ہک واری دل چھا پیا گئے ۔ ہک واری ول این کتاب دے ورتے پھلوریے تاں کئی نظمیں وچوں اک نظم ” پکھی واس خاص طور تیں اپنے آپ دو چھک گھر اجیندے وچ شاہ لطیف دی سر سی دی یاد تازی تھی گئی :

بھانویں ہووے کیج پنل دا
بھانویں تخت ہزارا
نہ کوئی ماڑی ساڈے نانویں
نہ کوئی محل منارا
اساں پڑ دی پاہ دے ڈھولن
اساں مٹی گارا
نہ وس پیرے نہ ہتھ مرلی
نہ کوئی انت کنارا
رستہ ساڈے سر دا سائیں
رستہ کیچ ہزارا

نویں دور دے نویکلے انداز دی سوکھڑی گوتم نال جھیڑ ۱۹۹۵ء، وچ ہک نویکلے رنگ دی تر جمانی کیتی ہے۔ اشو لال دی شاعری وچ جتھاں سرائیکی ثقافت دا بھرواں اظہار ملدے اُتھاں علامتاں کوں وی ایک طریقے نال ورتیا گئے جو ہوں ساریاں گالھیں محض بجھارتاں محسوس تھیندیں۔ انسان کے انسانیت دے حوالے کوں وی اُنھاں دی شاعری دا ہک اہم موضوع آکھیا ونج سگدے۔ گوتم نال چھیڑ ا ” وچوں اک نظم کوکھ ہے پہر دا پندھ وچ انسان کوں مرضی دی چوٹ واحق ہوتے :

ٹر پودے تاں راہ
کھڑ تھیوے تاں کندھ
باہروں کرے وسار
اندروں لاوے سندھ
لا ہندا آوے پھل
چڑھدی ونجے کمند
دُنیاں ڈیوے کھول
کھلیاں ڈیوے سندھ
بھانویں ہووے مینہہ
بھانویں ہووے اندھ
دکھ اے پیرا دا پندھ
جتنا جئون کرے

اشوئیں دار بیجھا شعری مجموعہ ” کاں دسوں داتا ھی اے ۱۹۹۷ ء دی پیش کش ہے۔ اے مجموعہ پہلیں ڈو ہا ئیں کتا ہیں توں وکھری سنجان رکھیندے۔ اس کتاب وچ سندھ وادی دی قدیم تہذیب وچوں ٹیکسلا ، دمان پچھل، ہٹر پہ، ملتان، روہی تے موئن جو دڑو دی نویں تے پرائی ثقافت کوں نویکلے انداز نال پیش کرن دا اہر کیتا گئے ۔ شعوی طور تیں کیتی گئی اے وکھری تے نویکلی کوشش ساڈے پچھوال دی خاص سنجان ہے۔ ایس شاہکار مجموعے وچوں سوئی و ہار دے عنوان نال شامیل نظم ہے:

کئی نسلاں توں
اندری اندر لاہندے ویندے
ادھ کچھدے
ٹھلھ گواه ان
اتھاں نیل رہندا ہی
اچ وی او میں حوضیاں وچوں
تن اپنے دے
نیل ولوڑ کے
راتیں چند را بھردا ہے

اشولال دا مجموعہ کلام "سندھ ساگر نال ہمیشاں کو یہویں صدی دے ڈ و جھے سال (۲۰۰۲ ء) دی اہم تخلیق شمار تھید کی ہے جیندے وچ سندھ وادی دی تہذیب تے ثقافت کوں بھر دیں انداز نال پیش کرن دی کوشش کیتی گئی ہے۔ آپ نے قاری نال نجھ کا ھیں کریندیں ہوئیں اشولال آپنے ویہویں صدی دے تخلیقی پندھ د خلاصہ ڈسیندیں ہوئیں لکھدن: اج ویہہ سالاں باد میں اپنے کم کوں اپنے قاری نال ولا پڑھداں تاں ایویں لگدے جیویں میں رکا نظم ولا ولا لکھی ہووے تے اے ہکا نظم۔۔۔ سندھ وادی ، ایندی وسوں، ایندے دریا، ایندھے پچھی ، ایندے پہارو، ایندے لوک، ایندیاں جاہیں، ایندھے ٹھیٹر ، ایندا مزاج ، ایندی کاوڑ ، ایندا پریم۔۔۔ کتنے رنگ ہن جنھاں تاریخ دی اذیت اچوں لنگھٹا ہا۔“ اشو لال دی این کتاب و چوں بک رنگ اُنھاں سنگیتاں دے ناں جہاں ایں توں پہلے اشو لال دیاں کتاباں دا

مطالعہ کہتا ہوئے :

ایہاسک اینٹی ، پوری لکھ اپٹی
پورے چندر تلے چڑھی ہاٹھ اگوں
کوئی راٹھ مناں وسوں اپٹی دا
نیلی اوپنٹی داہسوار ہووے
کچھی اپنی داسر دار ولا
کچھی اپنی داسر دار ہو دے
جتھاں پیر دھرے اُتھاں کھڑ پوون
پھل نال اپنے وڈے ویلیاں دے
اللہ اللہ کر بندی کچھی دے
کڑوکٹرو کر بندے پیلیاں دے

سندھ ساگر نال ہمیشاں دا پندھ اتھاں مکدائیں ۔ تہوں سندھ ساگر نال ہمیشاں دے عنواں نال ای ۲۰۱۷ ء، وج اشولال یک واری ول آپٹی نویں تخلیق نال سامنے آئے۔ ایس واری ایں توں پہلے ڈتے گئے عنوان نال نواں مجموعہ پیش کریندیں ہوئیں اینیکوں ڈوجھا درشن (ڈوجھی جلد ) آکھیا گئے جئیں کنوں محسوس تھیندے جو اشو لال سندھ دریا نال این طرحاں عشق کریندے جو ایں موضوع دی شاعری کوں جتھاں اگو نہاں کیتے اُتھاں پہلے عنوان کوں وی نہیں چھو آیا تے او نہی عنوان دی ڈو بھی جلد بٹا کے نویں کتاب دان کر ڈتی ۔ اے عنوان آپ ڈسیندا کھڑے جو ایں تخلیق دیاں نظماں وی سندھ وادی تے سندھ دریادی نسبت نال سنجاتیاں ویندین ۔ نمونے کیتے ایس کتاب دی اہم نظم دا ہک حصہ پیش ہے:

دریا او دریا پائی تیڈے ڈونگھے
توں ساڈا پیو ما اساں تیڈے پونگے

دریا او دریا پانی تیڈے ساوے
اوہو ویلا ہر دم جیڑھا نال راہوے

دریا اور دریا تیڈے ساڈے سانگے
پاٹیاں دا وانگے ہنساں دی صورت

مد عا گالھ دا اشولال دے سرائیکی شعری پندھ وچ شامل شعری مجموعے چھیڑ ہتھ نہ کر لی گوتم نال جھیڑ ، کاں وسوں دا چکھی ائے سندھ ساگر نال ہمیشاں اتے سندھ ساگر نال ہمیشاں دی ہو بھی جلد (3 وجھا درشن ) کوں سرائیکی دی جدید شاعری دیاں نمائندہ کتاباں آکھیاں ونج سگدے تے انھاں کتاباں وچ شامل شاعری آپنی وکھری سنجان رکھدی ہے۔ اشولال دے شعری پندھ دی دونت سرائیکی وسیب دی پنڈ پنڈ وچ سٹی ونج سگدی ہے۔

چھیکڑ تیں اشو لال دے آپٹے لفظیں وچ جو کمر د پا ندھی پندھ کر ویندئے ۔

رستیاں نال ایویں پندھ اپنے کوں
سوچن پہوتاں پندھ ای پندھ اِن
پکھیاں وانگوں اُڈ پوؤتاں
کوئی وی سندھ نئیں
گو ہاں وانڈے ناکھاں دے پھل
ساہواں توں وی نیڑے پوندن
پوہ اچ بگاں وانگوں بگلے
روه وی رودہ نہیں راہندے
ٹر یووے تاں
مر دابندہ پندھ کر ویندے

نوٹ:یہ مضمون گورنمنٹ پوسٹ گریجویٹ کالج لیہ کے (تھل کالج میگزین) سے لیا گیا ہے۔