سرائیکی گیتاں دے حوالے نال سئیں منشی منظور داناں معروف وی ہے تے جان سنخانی آلا وی ہے کیوں جو اوندے بہوں سارے گیت آ جھیں ہن جیڑھے لوکیں کوں زبانی یاد ہن ۔ ایندی وجہ اے ہے جو جیڑھی جس نے رس اس تخلیقی فنکار نے لفظیں دے حوالے نال شامل کیتی اے اوندی و جه نال انہیں دی شہرت دا گران قابل توجہ دی ہے تے نو میں شاعر میں کیلتے ہک مثال وی کیوں جو انہیں کوں اپناناں تے مقام بناون کیتے سرائیکی شاعری تے خاص طور تے گیت نگاری دی روایت کو سامنے رکھیں لا ضروری بنج و بندے ۔ نامورگلوکار عطاء اللہ عیسی خیلوی جیندا گیت گا گھنے تاں سمجھو اونکوں شہرت دے پر لگ دیندن تے او مقبولیت دے اسمان دا بک روشن ستارہ بن دیندے۔ ایہا وجہ ہے جو منشی منظور داناں سرائیکی گیتاں دی دنیا وچ و جدا گجد اپنے دکھی کر کے ڑگیا میں سمجھاں گیت ہے جیہڑا گوڑھا بچ وی ہے تے سرائیکی وچ گیت نگاری دا موضوعی منظر نامہ وی پیش کر بندے، اسے گالھ منڈی پوسی جو شہرت حاصل کرن کیتے کہیں نامورگلو کار دا سہارا گھنڑاں پوندے تاں جو شعر وسخن دی دیوی اوندے آتے مہربان تھی ویندی اے، ایہا کیفیت منشی منظور دی ہے پر ہک گالھ میکوں اے آکھٹی ہے جو ایندے وچ شاعر دا کمال دی واضح ہے تے او مدافن وی چھٹے کھیر آلی کار نظر آندے تے ایندا ثبوت انہاں دیاں غزلاں دا مجموعہ آنکھیں بھائی رکھو“ ہے بیند امطالعہ کروں تاں اے گالھ سامنے آندی اے جو انہیں وڈی محنت تے ریاضت نال سرائیکی غزل داد امن مالا مال کیتے تے قدیم تے جدید ڈو ہا ئیں رنگیں کوں ملاتے ہک نواں نویکلا رنگ پیدا کیتے تے اوندا اسلوب وکھرادی ہے تے من کون بھا نوں آلا دی۔ ایں توں علاوہ او جیر ھے موضوعات اپنے شعراں وچ بیان کیتن او ایندی سوچ انگر گول پھول تے رنگ آہنگ وچ ہر حوالے نال ہک نواں منظر نامہ پیش کر یندن تے اے خوبی ہر شاعر دا مقدر نئیں ہندی ۔ سرائیکی وچ شاعر میں دا جمعہ بازار لگا پئے تے ہر شاعر اے دھوئی کر دیندے جو میڈے آتیں سرائی کی غزل مکدی پئی اے پر حق بیچ دی گالھ اے ہے جو مہاندرے شاعر تاں انگلس تے گنڑیے ونج سگدن تے انہیں اپنا ناں وڈی محنت تے نویکلے اسلوب تے فن تے عبور کھرب دی وجہ نال بنائے ۔ میں اتھاں مردم شماری تے رسم شماری نہیں کر مین دابس مہاندرے شاعر میں داناں گھن گھنٹڈ اں، جانباز جتوئی، اقبال سوکڑی نقوی احمد پوری، غلام رسول ڈڈا،سفیر لاشاری ، عزیز شاہد سلیم احسن اقبال نصرت تو نسوی، نصر اللہ خان ناصر، ممتاز حیدر ڈاہر ممتاز اطہر، قیس فریدی، اقبال بانو، بہار النساء بہار، حسن رضا گردیزی تے شاکر تونسوی جیندا ہک اے شعروی زندہ رہون آلا ہے

محبت و چ قدم رکھٹا گئی آسان نہیں ہوندا
اڈو پتھر وی آلگدی جڑ و امکان نہیں ہوندا

اتھاں مکدی گالھ اے ہے جو جیڑھا شاعر نویں رنگ تے نویں ڈھنگ نال شعر آکسی تے فنی ریاضت سے لفظیں دی قوت نے طاقت کوں اپنا وطیرہ بڑیسی و پناناں منو گھنسی تے ول اے گالھ وی یادرکھٹی پوسی جو عمر ول نظر آندی بک مصر مه تر دی صورت ۔ ایں ساری تمہید دا مقصد اے ہے جو منشی منظور اپنی غول دے این مجموع اکھیں بھائی رکھو ورچ جیڑھیاں غزلاں شامل کیتن او غزل دے مزاج اوندے لطیف خیالات ، جذبات نے احساسات کے لفظیں دے ورتارے دے حوالے نال من بھانواں ڈسدے تے ناں دی مناسبت نال جیڑھاڈ کھ، کرب نے تنہائی، اُداسی، مونجھ تے بے وسی شعراں وچ نظر آندے، اے اوندے من دی آواز ہے تے جیڑھاں کو کاں تے کرلاہٹاں تے درد دی ہک آنکھیں رو محسوس تھیندی اے جیڑھی سرائیکی غزل دے تو میں نکور لب و لیجے داعکس نظر آندی اے ۔ کجھ مثالاں ڈیکھوں

اسال جذبے محبت دے جگا وٹ چھوڑ نئیں لگدے
انساں کہیں نال کھل ہس کے الاوٹ چھوڑ نئیں سکدے
اساں کوں موت کوں گل نال لاون دا ہنر آگئے
اساں ہی ظالماں دے سر جھکاوٹ چھوڑ نیکیں سگدے
اسے چیلنج ہے جو نفرت دے توں لکھ طوفان بھیجی آ
محبت دی اساں شمع جلاون چھوڑ نئیں سکدے
ملا ہے سرفروشی دا اسا کوں درس کر بل توں
اساں منظور حق توں جند لٹاون چھوڑ نئیں سگدے

انہیں شعر میں وچ احساس دی جیڑھی قوت ہے تے جیڑھا عہد نامہ نظر آندے او شاعر دے یقین، اپنے مشن نال ہر حال وج وفاداری توں علاوہ جرات تے جذبے دی جیڑھی بھنگی ہے اورواضح تھی کرائیں سامنے آندی اے تے اوندے پکے اراد میں دا اظہا روی ہے ۔ غزل دے حوالے نال اپنے شعراں وچ جیڑھا اظہار کھل کر ائیں سامنے آئے او منشی منظور د سے لب و لہجے دی بھنگی دا مظہر دی ہے تے مضمون بدھن تے دل اونکوں نبھاون دی کاریگری وی نظر آندی اے۔ اے ڈوشعر اوندے جد ہیں تے سوچیں دا بر ملا اظہار ہن تے واضح طور تے او جو مجھ اکھٹی چاہندے آکھ ڈیندے۔

دھرتی تے میں ساوٹی دی گھٹا ڈیکھنا چنداں
آباد میں دستی کوں ولا ڈیکھٹا چھنداں
کے تو نڑیں میڈے پیار دی توں لاج رھییں
دلدار میڈا عہد وفا ڈیکھٹا چہنداں

سیکسی منفی منظور دے شعری اظہار دی اک وڈی خوبی اے ہے جو او ہر گالھ واضح تے ٹھوک وجاتے کر مینڈے، دج و چالے، ہیرا پھیری تے کمی با گیری وچ میں پوندا جو اوندی سوچ ہوندی اے غزل داہر شعر او ندا عکس بن تے سامنے آویندے عشق تے محبت دے موضوع تے ہر شاعر کجھ نہ مجھ ضرور کھیسے پرمنشی منظور گج وج تے اپنی گالھ کوں آہدے تے صاف خطیں وچ گالھ مکاون
دی کوشش کریندے۔

کم کار زمانے دے مکاون دی کریں با
تھی شام گئی اے ڈھول توں آوٹی دی کریں با
اے ضرب تے تقسیم دے کلمات فضول ہن
بس گالھ کوں فی الحال مکاولی دی کریں با
دریا دا عجب شور ہے اے میر ملاحا
توں پورکوں بس پار پنچاوٹی دی کریں با
ٹرٹر کے گرم ریت میں مر پودے ناں سی
ہن خان پنل سیج سجاوٹ دی کریں با
منظور زمانہ ہے تیڈی جان دا ویری
توں پیار دے سب قرض چکا والی دی کریں با

ہجرتے فراق شاعر میں دامن پسند موضوع اے تے ایں موضوع دی مناسبت نال لفظیں داور تارا آسان نہیں کیوں جو انہاں کیفیتاں کوں بیان کرابی کیتے ہڈیں دے لفظ بھاو نال روشن کرنے پوندن تے ایندے درج بس روونی روداون داذ کر نئیں ہوند اسلی تے صبر دی منزل وی آندی اسے مینشی منظور نویں رنگ تے ڈھنگ نال ایس کیفیت کوں وڈی بے پروائی نال پیش کیتے

ہجر دا در پیش میکوں اے سفر پہلے وی ہئی
پہلی داری میں میڈا ویران گھر پہلے وی ہئی
جنتے ہوی چوپڑی انتے مریسی دھرو کڑی
بے وفادی بے رخی دامیکوں ڈر پہلے وی ہئی
کیا تھیائے سیلاب توں جے ڈہر پیائے ایند امکان
اے غریب شهر شودا در بدر پہلے وی ہئی

اتھاں میکوں افضل عاجز دا ہک قطعہ یاد آندا اپنے او آبدیے

عشق دی پاداش وچ پرچا تھیم
ایں سبب ول شہر وچ چرپ تھیم
حسن دی سرکار وچ رلدا ریہاں
دل اڑ اولج تے وی کجھ خرپا تھیم

پر منشی منظور دا اظہار اپنا ہے تے اے اظہار بے بسی تے بے کسی دا ہے۔

کیا عجب مجبوریاں من کیا عجب حالات من
پیار دا اظہار یارو بر ملا نہیں کر سگے
اپنی طرفوں لکھ اساں کوشش کرن دے باوجود
دلر با دی یاد کوں دل توں جدا نہیں کر سگے
با مروت لوگ ہیں سولی تے چڑھ کے وی اساں
اپنے قاتل کوں وی یار و بددعا نہیں کر سگے

سیں منشی منظور دے لب و لہجے و چ جیڑھا اعتماد نظر دے او ہوں گھٹ شاعراں وچ ڈسدے اوندی خوبی اے ہے جو او ڈوٹوک لفظیں وچ بلاخوف تے جھجک دے گالھ آکھرب دا ہنر جانڑ دے ہک
غزل دی ردیف وی جانڑ داں ہے

میں دی رکھدا ہاں زباں میں دی الاول جانڑ دال
یاد رکھ میں وی تیڈے دل کوں جلاون جانڑ داں
توں میڈی سادہ دلی کوں بزدلی دا ناں نہ ڈے
ار ونجاں تاں تیکوں انگلس تے چاولج جانڑ داں
میڈے بارے میڈے دشمن کوں بخوبی علم ہے
میں مخالف کول رو اولی تے جھکا ولج جانڑ داں

تے ایس غزل آلے شعر او ندے بے پناہ اعتماد دی گواہی ڈیندن

ھک ڈیہاڑے آپ تھیو انت نفرت داشکار
پیار دی نگری دیو چہ نفرت کھنڈ اوٹی چھوڑ ڈیو
جو وی حق بنڑ دا ہے ایندا حق ادا کیتا ونجے
جابرو! مزدور توں منتال کراوان چھوڑ ڈیو
چوچدھاروں روز دے طوفان آوٹی پے گئین
چھوڑ ڈیولس ریت دے ھن گھر بناوٹ چھوڑ ڈیو

منشی منظور دی ترقی پسندانہ سوچ وی کئی غزلاں وچ نظر آندی اے تے او حالات دے ستم پرور
دور اچ کھل کرائیں گالھ آکھ ڈیندے

فیصلے لکھے کیویں انصاف دے
جیندے ہتھاں وچ مسلم نہیں رہ گیا
کیا کراں میں کجھ وی کرسگدا نمی
میڈے دس اچ کوئی کم نہیں رہ گیا

کئی غزلیں وچ اوندا احتجاجی تے سوالیہ لب ولہجہ وی کھل کرائیں سامنے آندے تے اوندی سوچ دا ہک نواں رنگ تے ڈھنگ ہے جیڑھا معاشرے تے سماج دے مطالعے نے مشاہدے دا پتہ ڈیندے تے دل اظہار دی المیاتی کیفیت بن تے شعراں دا روپ اختیار کر گھیرے

سوب کیا ہے اور اپنے دیں توں بیزار کیوں رہندے
او اپنے دیس وچ رھوے سمندر پار کیوں رہندے
او باغی ہے اطاعت نہیں کریندا راز ہے کوئی
ذرا سوچو اوندے لب تے سدا انکار کیوں رہندے
جڑاں دوستی دے سارے لوگ گنگے ہن تے ڈورے ہن
غریباں تے اے آخر تنگ وت سردار کیوں رہندے
جڈاں موسیٰ نے کر چھوڑئے نکھیڑ احق نے باطل دا
تاں وت فرعون داہر دور وچ کردار کیوں رہندے
اگر مظلوم نے تھیندا ستم او ڈیکھ نئیں سگر!
تاں ظالم نال ہر ویلے شریک کار کیوں رہندئے

مکدی گالھ اے ہے جو اے لب و لہجہ آنکھیں بھائی رکھو وچ کیو میں در آئے؟ ایندا جواب اے ہے جو شاعر حساس ہے تے ہر لمحے اور نیا تے معاشرے دا اپنے ذہن دی خورد بین نال جائزہ گھندا رہندے تے جو مجھ ڈیہدے، سنٹر دے، تجربہ کہ بیندے، آسے پاسے دا مطالعہ کریندے، اوندا عکس اوندی شاعری وچ ضرور آندے تے فنکارتے اسے فرض دی ہے تے اوں تے قرض وی ہے جو او نیں تے حرفیں نال لوکیں کوں شیشہ ڈکھاوے اسے کم منشی منظور، ہنر مندی ، درد 1 مندی تے لفظ و معنی تے پوری گرفت رکھدے ہوئیں کہتے ۔ یقین نہ آوے تاں اکھیں بھائی رکھو دا مطالعہ کرتے ڈساؤ۔

ڈاکٹر طاہر تونسوی
۲۳ ستمبر ۲۰۱۳ء

یہ مضمون منشی منظور کی کتاب ” اکھیں بھالی رکھو "سے لیا گیا ہے